GETTA  ŻYDOWSKIE




szczegółowe informacje z bloku Żydzi w Polsce





 

 

Od jesieni 1939 roku władze hitlerowskie rozpoczęły na terytoriach okupowanych organizować getta. Były to izolowane zamknięte dzielnice w miastach lub ośrodki miejskie i wiejskie, przeznaczone wyłącznie dla Żydów (niemiecki. judische Wohnbezirke). Getta były skrajnym przykładem niemieckiej polityki dyskryminacji rasowej i środkiem eksterminacji ludności żydowskiej.

Inicjatorem tworzenia gett był szef Sipo (Sicheritspolizei, policja bezpieczeństwa III Rzeszy, wspólna nazwa dla tajnej policji politycznej /Gestapo/ i kryminalnej /Kripo/) i SD (Sicherheitsdienst, organ kontrwywiadu i wywiadu, tworzący z tajną policją polityczną /Gestapo/ i kryminalną /Kripo/ państwowy aparat bezpieczeństwa III Rzeszy, przemianowany 27 września 1939 roku na RSHA - Reichssicherheitshauptamt, Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy) generał Reinhard Heydrich. Był on współtwórcą obozów koncentracyjnych i jednym z głównych organizatorów masowych mordów przeciwników politycznych Hitlera w Niemczech. 21 września 1939 roku Heydrich wydał specjalną instrukcję podległym mu organom SD, SS i policji, w sprawie organizacji gett żydowskich. Z inicjatywą tworzenia gett występowali także lokalni przywódcy NSDAP, cywilna administracja terytoriów okupowanych, Wermacht i działacze mniejszości niemieckiej.
    Getta podlegały władzom administracji ogólnej (wydziałom przesiedleń w urzędach szefów dystryktów i bezpośrednio komisarzom dzielnic żydowskich) oraz policji bezpieczeństwa (Referatowi IV B 4 do spraw żydowskich w RSHA i jego odpowiednikom w poszczególnych dystryktach). Organami pomocniczymi były Judenraty i policja gettowa. Zajmowały się ona pomniejszymi sprawami administracyjnymi wewnątrz getta. Policja żydowska ułatwiała Niemcom eksterminację ludności gett, między innymi przez utrzymywanie jej w psychozie bierności.

Pierwsze getto założono na okupowanych ziemiach polskich, w mieście Piotrków Trybunalski (październik 1939 roku). Następne były getta w Puławach i Radomsku (grudzień 1939 rok), Jędrzejowie (marzec 1940 rok). Następne tworzono w Łodzi, Warszawie, Lublinie, Krakowie i Radomiu.
    Początkowo getta miały charakter otwarty, jednakże za przekraczanie ich granic groziły surowe kary. Od 1940 roku getta zostały całkowicie zamknięte. Ich teren otoczono murami lub drutem kolczastym. Ludność żydowską stłoczono na bardzo małej powierzchni (7-10 osób na jedną izbę mieszkalną), nie zapewniając jej żadnych warunków przeżycia. Wcześniej ograbiona z majątku, ludność była dziesiątkowana przez epidemie chorób zakaźnych (tyfus plamisty) i głód. Opuszczanie getta karane było karą śmierci.

mapa - rozmiar: 137 943 bajtów

Getta w okupowanej Europie (Copyright: Gedeon)

Po wybuchu wojny sowiecko-niemieckiej (od czerwca 1941 r.) nowe getta powstały w Białymstoku, Lwowie, Wilnie, Stanisławowie, Drohobyczu, Równem i innych miastach we wschodniej Europie. Ogółem na okupowanych ziemiach polskich istniało około 400 gett, później ich liczbę zmniejszono, przesiedlając Żydów z mniejszych gett do większych. Od 1941 roku deportowano do gett w okupowanej Polsce i na Wschodzie ludność żydowską głównie z Niemiec i Austrii.
    Getta tworzono również w okupowanej Czechosłowacji, Jugosławii i Grecji. W Belgii władze niemieckie ograniczyły zamieszkanie Żydów do Antwerpii, Brukseli, Leodium i Charleroi. W Holandii skupiono Żydów w Amsterdamie.
    Zarząd gett sprawowały Judenraty (Żydowskie Rady Starszych), powoływane i całkowicie zależne od władz niemieckich. Judenratom między innymi podlegała żydowska straż porządkowa. Ludność gett była wyniszczana głównie przez warunki życia (wielkie zagęszczenie mieszkańców, nędzę będącą skutkiem przesiedleń, minimalne możliwości zarobkowania i głodowych płac, ograniczone przydziały żywności stanowiące 25% przydziałów ludności polskiej, a 8% niemieckiej, katastrofalny stan sanitarny) oraz odizolowana od okolicznej ludności (murem, zasiekami, posterunkami policji niemieckiej). Całkowitą izolację uzyskano jednak tylko w getcie łódzkim. Do pozostałych gett mimo trudności szmuglowano żywność, lecz była ona droga i niedostępna dla warstw uboższych. Uciekinierów z gett, jak też pomagających im Polaków, Niemcy karali śmiercią.

15 października 1941 roku generalny gubernator Generalnej Guberni (okupowane ziemie polskie) Hans Frank, wydał zarządzenie zakazujące ludności cywilnej udzielania jakiejkolwiek pomocy Żydom. Za udzielanie pomocy lub schronienia Żydom przewidziana była kara śmierci dla całej rodziny. Tak restrykcyjne przepisy funkcjonowały wyłącznie na ziemiach polskich (w zachodniej Europie nie karano śmiercią). Podobne kary stosowane były w rejencji ciechanowskiej i okręgu białostockim. Tak brutalne środki represyjne zastosowano również w Jugosławii i na okupowanych ziemiach ZSRR.

Getta stanowiły etap przejściowy w akcji totalnej zagłady Żydów europejskich i jedną z podstawowych form hitlerowskiej polityki ostatecznego "rozwiązania kwestii żydowskiej" (Endlosung der Judenfrage). Choroby i głód powodowały wysoką śmiertelność w gettach, która osiągnęła poziom około 25% mieszkańców. W niektórych gettach stosowano masowe egzekucje, między innymi w Wilnie. Jednocześnie ludność żydowską wykorzystywano do niewolniczej pracy na rzecz niemieckiego przemysłu zbrojeniowego.
    W 1942 roku Niemcy przystąpili do realizacji "Reinhard Aktion", wielkiej deportacji mieszkańców gett do obozów zagłady. Równocześnie prowadzono systematyczną likwidację gett we wszystkich okupowanych krajach Europy. Transporty kolejowe z Żydami kierowały się z całej Europy do gett położonych na okupowanych ziemiach polskich (między innymi: Łodź, Lublin i inne) i radzieckich (Mińsk, Ryga). Największe getta utworzono w Warszawie (500 tysięcy ludzi) i Łodzi (300 tysięcy ludzi). Jednocześnie wywożono Żydów z gett do obozów zagłady (Auschwitz-Birkenau, Teblinka, Sobibór, Bełżec i inne) i obozów pracy przymusowej, które faktycznie dla Żydów były obozami koncentracyjnymi. Dokonywano również masowych egzekucji na terenie gett. Celem była całkowita zagłada Żydów.
    Największą akcję deportacyjną przeprowadzono w getcie warszawskim (lipiec-wrzesień 1942 r. - ponad 300 tysięcy osób wywieziono do Treblinki). Ostatnią w getcie łódzkim (sierpień 1944 r. - 74 tysięcy pozostałych mieszkańców wywieziono do Auschwitz).

W niektórych likwidowanych gettach wybuchły powstania zbrojne. Na Białorusi: Kleck (21 lipca 1942 rok), Lachw (3 września 1942 rok), Głębokie (lipiec 1943 rok). Litwa: Wilno (lipiec 1943 rok). Ukraina: Krzemieniec (9 sierpnia 1943 rok). Polska: Hrubieszów (kwiecień-lipiec 1943 rok), Będzin, Częstochowa, Białystok (lipiec 1943 rok) i Warszawa (19 kwietnia-8 maja 1943 rok). Ostatecznie wszystkie getta zostały zlikwidowane. Większość Żydów została bestialsko wymordowana w obozach zagłady. Polska pomoc dla gett, trudna i niebezpieczna, ograniczała się do sporadycznych kontaktów członków rodzin oraz skromnej pomocy zbrojnej AK i organizacji GL dla getta warszawskiego. Większej pomocy udzielano uciekinierom z gett (Rada Pomocy Żydom). Jednakże tylko nieliczni Żydzi zostali uratowani dzięki pomocy ludności cywilnej i organizacji konspiracyjnych.
    W okresie 1942-44 Niemcy dokonali ostatecznej likwidacji gett. Między innymi w październiku 1942 roku zlikwidowano getto w Pińsku, w styczniu 1943 roku w Terezinie, w marcu 1943 roku w Krakowie, w kwietniu i maju 1943 roku w Warszawie, w czerwcu 1943 roku we Lwowie, w sierpniu 1943 roku w Sosnowcu, we wrześniu 1943 roku w Mińsku oraz Wilnie, w listopadzie 1943 roku w Rydze, w lipcu 1944 roku w Kownie, w sierpniu 1944 roku w Łodzi.

 

Historia:

- wrzesień 1939 r. - deportacja 7 tys. Żydów z Przemyśla do sowieckiej strefy
                                 okupacyjnej.
    - październik 1939 r. - utworzenie getta w Piotrkowie Trybunalskim
                                 (25 tys. osób).
    - grudzień 1939 r. - utworzenie getta w Puławach (5 tys. osób), Koninie,
                                 Łańcucie.

 

- 1940 r. - utworzenie getta w Bełżycach, Będzinie (7 tys. osób), Błonie
                                 (2,1 tys. osób), Bodzentynie, Brześciu Kujawskim, Brzezinach
                                 (6 tys. osób), Brzozowie, Bychawie (2,7 tys. osób), Chęcinach
                                 (4 tys. osób), Dąbrowie Górniczej (10 tys. osób), Dęblinie
                                 (5,8 tys. osób), Działoszycach, Gąbinie (2 tys. osób), Głownie
                                 (5,6 tys. osób), Górze Kalwarii (3,3 tys. osób), Grodzisku
                                 Mazowieckim (6 tys. osób), Grójcu (6 tys. osób), Izbicy
                                 Kujawskiej (1 tys. osób), Jeżowie (1,6 tys. osób), Kazimierzu
                                 Dolnym (2 tys. osób), Kobyłce (1,5 tys. osób), Kole
                                 (2 tys. osób), Koniecpolu (1,6 tys. osób), Kozienicach
                                 (13 tys. osób), Koźminku (2,5 tys. osób), Krasnystawie (2 tys.
                                 osób), Krośniewicach (1,5 tys. osób), Kutnie (7 tys. osób),
                                 Legionowie (3 tys. osób), Łowiczu (8,2 tys. osób), Markach,
                                 Mielcu (4,5 tys. osób), Mińsku Mazowieckim (5 tys. osób),
                                 Mławie (6 tys. osób), Mogielnicy, Mordach (4,5 tys. osób),
                                 Muranowie, Nowym Dworze Mazowieckim (2 tys. osób),
                                 Nowym Korczynie (4 tys. osób), Opocznie (4 tys. osób),
                                 Otwocku (12 tys. osób), Pabianicach (9 tys. osób), Piasecznie
                                 (2,5 tys. osób), Pionkach (5 tys. osób), Płocku (7 tys. osób),
                                 Płońsku (12 tys. osób), Poddębicy (1,5 tys. osób), Pruszkowie
                                 (1,4 tys. osób), Przedbórzu (5 tys. osób), Radomsku
                                 (18 tys. osób), Radzyminiu (2,5 tys. osób), Serocku
                                 (2 tys. osób), Sieradzu (2,5 tys. osób), Sierpcu (500 osób),
                                 Skaryszewie (1,8 tys. osób), Skierniewicach (7 tys. osób),
                                 Sochaczewie (3 tys. osób), Stalowej Woli (2,5 tys. osób),
                                 Stryjkowie, Szadku (500 osób), Szczebrzeszynie (4 tys. osób),
                                 Tomaszowie Mazowieckim (20 tys. osób), Turku (5 tys. osób),
                                 Tyszowcu (2 tys. osób), Uchanie (2 tys. osób), Ulanowie
                                 (500 osób), Uniejowie (500 osób), Warce (2,8 tys. osób),
                                 Warcie (2,4 tys. osób), Włocławku (4 tys. osób), Włodawie
                                 (6 tys. osób), Włoszczowej (6 tys. osób), Wodzisławiu
                                 (4 tys. osób), Wołominie (3 tys. osób), Wyszogrodzie
                                 (3 tys. osób), Zagórkowie (2,5 tys. osób), Zduńskiej Woli
                                 (8,3 tys. osób), Żychlinie (4 tys. osób), Żyrardowie
                                 (5 tys. osób).
    - 1940 r. - likwidacja getta w Koninie (Żydów wywieziono do innych gett),
                                 Puławach (Żydów wywieziono do innych gett).
    - 1940 r. - utworzenie obozu pracy przymusowej dla Żydów w Gorlicach.
    - 8 lutego 1940 r. - utworzenie getta w Łodzi (200 tys. osób).
    - marzec 1940 r. - utworzenie getta w Jędrzejowie (6 tys. osób).
    - 15 listopada 1940 r. - utworzenie getta w Warszawie (450 tys. osób).
    - grudzień 1940 r. - utworzenie getta w Łasku (4 tys. osób).

 

- 1941 r. - utworzenie getta w Białej Rawskiej (4 tys. osób), Biłgoraju
                                 (2,5 tys. osób), Bochnii (14 tys. osób), Busku Zdroju
                                 (2 tys. osób), Chmielniku (14 tys. osób), Ciechanowcu
                                 (4 tys. osób), Częstochowie (48 tys. osób), Ćmielowie, Dąbie
                                 (900 osób wywiezionych do ośrodka zagłady Chełmno), Dobre
                                 (500 osób), Drzewicy (2 tys. osób), Głogowie Małopolskim
                                 (w pobliskich lasach rozstrzelano 5 tys. Żydów), Gorlicach,
                                 Gostyninie (3,5 tys. osób), Iłży (2 tys. osób), Inowłodzi
                                 (600 osób), Jaśle (3 tys. osób), Kaliszu (400 osób), Karczewie
                                 (700 osób), Kielcach (27 tys. osób, z których 6 tys. zmarło na
                                 miejscu), Kłobucku (2 tys. osób), Kolbuszowej (2,5 tys. osób),
                                 Koluszkach (2 tys. osób), Końskich (10 tys. osób), Korczynie
                                 (2 tys. osób), Krakowie (28 tys. Żydów), Kraśniku
                                 (6 tys. osób), Książu Wielkim, Kunowie (500 osób), Limanowej
                                 (2 tys. osób), Lipsku (3 tys. osób), Łaskarzewiu
                                 (1,3 tys. osób), Łęczycy (3 tys. osób), Łosicach (5,5 tys. osób),
                                 Łukowie (10 tys. osób), Makowie Mazowieckim (5 tys. osób),
                                 Michałowo (1,5 tys. osób), Miechowie (4 tys. osób), Nowym
                                 Mieście (3,7 tys. osób), Nowym Sączu (20 tys. osób), Nowym
                                 Targu (2,5 tys. osób), Nowym Żmigrodzie (1,3 tys. osób),
                                 Olkuszu (4 tys. osób), Opatowie (10 tys. osób), Opolu
                                 Lubelskim (8 tys. osób), Osieku (500 osób), Ostrowcu
                                 Świętokrzyskim (16 tys. osób), Ozorkowie (3 tys. osób),
                                 Pajęcznej (3 tys. osób), Parczewiu (7 tys. osób), Piątku,
                                 Pilznie, Pińczowie (3 tys. osób), Połańcu (2 tys. osób), Praszce,
                                 Rabce (300 osób), Radomiu (32 tys. osób), Radomyśli Wielkiej,
                                 Radoszycach, Radzyniu Podlaskim (2 tys. osób), Rajgrodzie
                                 (1,2 tys. osób), Rawie Mazowieckiej (4 tys. osób), Rejowcu
                                 (3 tys. osób), Ropczycach, Rykach (3,5 tys. osób), Sędziszowie
                                 Małopolskim (2 tys. osób), Siemiatyczach (7 tys. osób),
                                 Sieniawie (3 tys. osób), Siennicy, Skarżysku-Kamiennej
                                 (3 tys. osób), Skrzynnie, Sokołowie Małopolskim (3 tys. osób),
                                 Solcu (800 osób), Starachowicach (6 tys. osób), Starym Sączu
                                 (1 tys. osób), Staszowie, Stopnicy (5 tys. osób),
                                 Strzemieszycach Wielkich, Strzyżowie, Suchedniowie
                                 (5 tys. osób), Sulejowie, Szczuczynie ( 2 tys. osób), Śniadowie
                                 (650 osób), Tarczynie (1,6 tys. osób), Tarnobrzegu,
                                 Tarnogrodzie (2,6 tys. osób), Tomaszowie Lubelskim
                                 (1,4 tys. osób), Tyczynie, Wadowicach, Wąwolnicy
                                 (2,5 tys. osób), Węgrowie (8,3 tys. osób), Wieliczce
                                 (7 tys. osób), Wieluniu (7 tys. osób), Wieruszowie
                                 (1,4 tys. osób), Wiślicy (2 tys. osób), Wolbromiu (3 tys. osób),
                                 Wysokiej Mazowieckiej (5 tys. osób), Zambrowie (4 tys. osób),
                                 Zawierciu (5 tys. osób), Zelowie, Żarkach (3,2 tys. osób),
                                 Żelechowie (13 tys. osób).
    - 1941 r. - likwidacja getta w Błonie (2,1 tys. Żydów wywieziono do getta w
                                 Warszawie), Głownie (5,6 tys. Żydów wywieziono do gett w
                                 Łowiczu i Warszawie), Górze Kalwarii (300 Żydów rozstrzelano
                                 na miejscu, 3 tys. wywieziono do getta w Warszawie),
                                 Grodzisku Mazowieckim (6 tys. Żydów wywieziono do getta w
                                 Warszawie), Grójcu (6 tys. Żydów wywieziono do getta w
                                 Warszawie), Jeżowie (1,6 tys. Żydów wywieziono do getta w
                                 Warszawie), Kole (2 tys. Żydów wywieziono do Treblinki),
                                 Łowiczu (8,2 tys. Żydów wywieziono do getta w Warszawie),
                                 Mogielnicy (Żydów wywieziono do getta w Warszawie),
                                 Piasecznie (2,5 tys. Żydów wywieziono do getta w
                                 Warszawie), Pruszkowie (1,4 tys. Żydów wywieziono do getta
                                 w Warszawie), Skierniewicach (7 tys. Żydów wywieziono do
                                 getta w Warszawie), Sochaczewie (3 tys. Żydów wywieziono
                                 do getta w Warszawie), Turku (5 tys. Żydów wywieziono do
                                 getta w Kowalach Pańskich), Uniejowie (500 Żydów
                                 wywieziono do getta w Kowali Pańskiej), Warce (2,8 tys.
                                 Żydów wywieziono do getta w Warszawie), Żyrardowie (5 tys.
                                 Żydów wywieziono do getta w Warszawie).
    - marzec 1941 r. - utworzenie getta w Bełchatowie (5,5 tys. osób), Tarnowie
                                 (40 tys. osób).
    - 24 marca 1941 r. - utworzenie getta w Lublinie (30 tys. osób).
    - po czerwcu 1941 r. - utworzenie getta w Białej Podlaskiej (7 tys. osób), Chełmie
                                 (8 tys. osób), Chodeli (1,4 tys. osób), Drohiczynie (700 osób),
                                 Dubience (3 tys. osób), Goniądzu (1,3 tys. osób), Grajewie
                                 (3 tys. osób), Hrubieszowie (10 tys. osób), Kałuszy (na miejscu
                                 rozstrzelano kilkuset Żydów), Knyszynie (2 tys. osób),
                                 Kobryniu, Kocku (3 tys. osób), Kodniu, Krynkach (6 tys. osób),
                                 Lubartowie (4,5 tys. osób), Lwowie (160 tys. osób), Łapach
                                 (600 osób), Łomży (9 tys. osób), Nowogródku, Siedlcach
                                 (12 tys. osób), Słucku (3 tys. osób), Sokołowie Podlaskim
                                 (7 tys. osób), Sokółce (8 tys. osób).
    - czerwiec 1941 r. - masowe egzekucje Żydów w Iwano-Frankowsku, Krzemieńcu
                                 (zastrzelono 800 osób).
    - 26 czerwca 1941 r. - pogrom Żydów w Łucku (rozstrzelano 20 tys. osób).
    - 1 lipca 1941 r. - pogrom Żydów w Sampolu (zginęło 100 osób).
    - 3 lipca 1941 r. - pogrom Żydów w Drohobyczy (zginęło 400 osób).
    - 4 lipca 1941 r. - pogrom Żydów w Łucku (rozstrzelano 3 tys. osób). Pozostałych
                                 zamknięto w getcie.
    - 5 lipca 1941 r. - pogrom Żydów w Lidzie ( rozstrzelano 2 tys. osób). Pozostałych
                                 zamknięto w getcie.
    - 6 lipca 1941 r. - pogrom Żydów w Czortkowie. Pozostali przy życiu zostali
                                 zamknięci w getcie.
    - 10 lipca 1941 r. - pogrom Żydów w Jedwabnym (zginęło 900 Żydów).
                                 Pozostałych 100 zamknięto w getcie.
    - 26 lipca 1941 r. - utworzenie getta w Białymstoku (40 tys. osób).
    - lipiec 1941 r. - pogrom Żydów w Kownie ( rozstrzelano 7 tys. osób -
                                 pozostałych zamknięto w getcie i obozie pracy przymusowej),
                                 Pińsku (rozstrzelano 11 tys. osób - pozostałych zamknięto w
                                 getcie), Słonim (rozstrzelano 1,2 tys. osób), Stawiskach
                                 (rozstrzelano 2 tys. osób - pozostałych zamknięto w getcie),
                                 Stryju (zginęło kilkaset osób), Tarnopolu (zginęło 500 osób).
    - lipiec 1941 r. - utworzenie getta w Mińsku, Słonim, Tarnopolu, Witebsku
                                 (16 tys. osób).
    - wrzesień 1941 r. - pogrom Żydów w Kołomyji (rozstrzelano 500 osób).
                                 Pozostałych zamknięto w getcie.
    - wrzesień 1941 r. - utworzenie getta w Rydze (44 tys. osób), Wilnie
                                 (30 tys. osób).
    - październik 1941 r. - utworzenie getta w Bobowej.
    - 6 października 1941 r. - pogrom Żydów w Klecku (rozstrzelano 4 tys. osób).
                                 Pozostałych zamknięto w getcie (2 tys. osób).
    - 30 października 1941 r. - pogrom Żydów w Nieświeży (rozstrzelano
                                 5,5 tys. osób). Pozostałych zamknięto w getcie (600 osób).
    - październik 1941 r. - likwidacja getta w Witebsku.
    - listopad 1941 r. - utworzenie getta w Chrzanowie (8 tys. osób), Czeladzi
                                 (800 osób).
    - listopad 1941 r. - pogrom Żydów w Słonim (rozstrzelano 9 tys. osób), Stryju
                                 (rozstrzelano 1,2 tys. osób).
    - 30 listopada 1941 r. - pogrom Żydów w Rydze (rozstrzelano 10 tys. osób).
    - grudzień 1941 r. - utworzenie getta w Ciepielowie (600 osób),
                                 Iwano-Frankowsku.
    - grudzień 1941 r. - pogrom Żydów w Kowelu (rozstrzelano kilkuset osób).

 

- 1942 r. - utworzenie getta w Dąbrowie Tarnowskiej (3 tys. osób), Dębicy
                                 (4 tys. osób), Dubnie, Jasienicy Rosielnej (1,5 tys. osób),
                                 Koprzywnicy (1,8 tys. osób), Krośnie (600 osób), Lesku,
                                 Lubaczowie (7 tys. osób), Sosnowcu (12 tys. osób), Stryju
                                 (4 tys. osób), Suchej Beskidzkiej, Tuchowie (3 tys. osób).
    - 1942 r. - likwidacja getta w Białej Podlaskiej (7 tys. Żydów wywieziono do
                                 ośrodków zagłady Sobibór i Treblinka), Białej Rawskiej (4 tys.
                                 Żydów wywieziono do ośrodka zagłady Treblinka), Brześciu
                                 Kujawskim (część Żydów wywieziono do ośrodka zagłady
                                 Chełmno, resztę do getta w Łodzi), Brzezinach (około 5 tys.
                                 Żydów wywieziono do ośrodka zagłady Chełmno, resztę do
                                 getta w Łodzi), Brzozowie (część rozstrzelano, część
                                 wywieziono do getta w Iwoniczu), Busku Zdroju (2 tys. Żydów
                                 wywieziono do ośrodka zagłady Treblinka), Chmielniku (14 tys.
                                 Żydów wywieziono do ośrodka zagłady Treblinka), Chodeli
                                 (1,4 tys. Żydów wywieziono do innych gett), Ciechanowcu
                                 (na miejscu rozstrzelano 800 Żydów, 3,2 tys. wywieziono do
                                 ośrodka zagłady Treblinka), Ćmielowie (Żydów wywieziono do
                                 Treblinki), Dęblinie (5,8 tys. Żydów wywieziono do ośrodków
                                 zagłady Sobibór i Treblinka), Drohiczynie (700 Żydów
                                 wywieziono do Treblinki), Drzewicy (2 tys. Żydów wysłano do
                                 Treblinki), Dubience (3 tys. Żydów wysłano do ośrodka zagłady
                                 Sobibór), Dubnie, Działoszycach (1,6 tys. Żydów rozstrzelano
                                 na miejscu, pozostałych wysłano do obozu koncentracyjnego
                                 Płaszów i ośrodka zagłady Bełżcec), Gąbinie (2 tys. Żydów
                                 wywieziono do ośrodka zagłady Chełmno), Głogowie
                                 Małopolskim (Żydów wywieziono do getta w Rzeszowie),
                                 Goniądzu (1,3 tys. Żydów wywieziono do getta w Prostku),
                                 Gorlicach (Żydów wywieziono do obozu koncentracyjnego
                                 Płaszów i ośrodka zagłady Bełżec), Gostyninie (3,5 tys. Żydów
                                 wywieziono do ośrodka zagłady Chełmno), Grajewie (3 tys.
                                 Żydów wywieziono do Treblinki), Hrubieszowie (10 tys. Żydów
                                 wywieziono do Bełżca), Iłży (2 tys. Żydów wywieziono do
                                 Treblinki), Inowłodzi (600 Żydów wywieziono do getta w
                                 Tomaszowie Mazowieckim), Jasienicy Rosielnej (600 Żydów
                                 rozstrzelano na miejscu, 900 wywieziono do getta w Krośnie),
                                 Jaśle (z 3 tys. Żydów część wywieziono do obozu w Przemyślu,
                                 część do Bełżca), Jedwabnym, Kaliszu (250 Żydów
                                 zamordowano na miejscu, 150 wywieziono do getta w Łodzi),
                                 Kałuszy (Żydów wywieziono do Bełżca), Karczewie (700 Żydów
                                 wywieziono do getta w Warszawie), Kazimierzu Dolnym (2 tys.
                                 Żydów wywieziono do getta w Opolu Lubelskim), Kielcach
                                 (20 tys. Żydów wywieziono do Treblinki), Kłobucku (2 tys.
                                 Żydów wywieziono do Auschwitz), Knyszynie (2 tys. Żydów
                                 wywieziono do obozu przejściowego w Białymstoku), Kobryniu
                                 (Żydów rozstrzelano na miejscu), Kobyłce (1,5 tys. Żydów
                                 wywieziono do Treblinki), Kocku (3 tys. Żydów wywieziono do
                                 Treblinki, część do getta w Parczewie), Kodniu (Żydów
                                 wywieziono do getta w Międzyrzeczu Podlaskim), Kolbuszowej
                                 (2,5 tys. Żydów wywieziono do getta w Rzeszowie),
                                 Koluszkach (2 tys. Żydów wywieziono do Treblinki), Kołomyji
                                 (Żydów wywieziono do Bełżca), Koniecpolu (1,6 tys. Żydów
                                 wywieziono do Treblinki), Koprzywnicy (1,8 tys. Żydów
                                 wywieziono do Treblinki), Korczynie, Kozienicach (13 tys.
                                 Żydów wywieziono do Treblinki), Koźminku (1 tys. Żydów
                                 wywieziono do ośrodka zagłady Chełmno, 1,5 tys. wywieziono
                                 do getta w Łodzi), Krasnystawie (2 tys. Żydów wywieziono do
                                 Bełżca, część do getta w Izbicy), Kraśniku (6 tys. Żydów
                                 wywieziono do Bełżca), Krośnie (600 Żydów wywieziono do
                                 getta w Rzeszowie), Krośniewicach (1,5 tys. Żydów
                                 wywieziono do Chełmna), Książu Wielkim (Żydów rozstrzelano
                                 na miejscu), Kunowie (500 Żydów wywieziono do Treblinki),
                                 Kutnie (7 tys. Żydów wywieziono do Chełmna), Legionowie
                                 (3 tys. Żydów wywieziono do Treblinki), Lesku (Żydów
                                 wywieziono do Bełżca, część do getta w Zasławiu), Limanowej
                                 (2 tys. Żydów wywieziono do Bełżca), Lipsku (3 tys. Żydów
                                 wywieziono do getta w Tarłowie), Lubartowie (4 tys. Żydów
                                 wywieziono do Bełżca), Lublinie (10 tys. Żydów wysłano do
                                 Bełżca, 20 tys. zastrzelono na miejscu, 3 tys. wywieziono do
                                 obozu koncentracyjnego Majdanek), Łańcucie (Żydów
                                 wywieziono do obozu przejściowego w Pełkiniach), Łapach
                                 (600 Żydów wywieziono do obozu przejściowego w
                                 Białymstoku), Łasku (3,5 tys. Żydów wywieziono do ośrodka
                                 zagłady Chełmno, 800 wywieziono do getta w Łodzi),
                                 Łaskarzewiu (1,3 tys. Żydów wywieziono do Treblinki), Łęczycy
                                 (3 tys. Żydów wywieziono do ośrodka zagłady Chełmno),
                                 Łomży (4 tys. Żydów rozstrzelano na miejscu, 5 tys.
                                 wywieziono do Treblinki), Łosicach (5,5 tys. Żydów wywieziono
                                 do Treblinki), Łucku (Żydów rozstrzelano na miejscu), Markach
                                 (Żydów wywieziono do getta w Warszawie), Michałowo
                                 (1,5 tys. Żydów wywieziono do obozu przejściowego w
                                 Białymstoku), Miechowie (1 tys. Żydów rozstrzelano na
                                 miejscu, 3 tys. wywieziono do Bełżca), Mielcu (3,5 tys. Żydów
                                 wywieziono do innych gett, 1 tys. do obozu pracy
                                 przymusowej w Pustkowie), Mińsku Mazowieckim (1,3 tys.
                                 Żydów rozstrzelano na miejscu, 4 tys. wywieziono do
                                 Treblinki), Mławie (6 tys. Żydów wywieziono do Bełżca i
                                 Treblinki), Mordach (4,5 tys. Żydów wywieziono do Treblinki),
                                 Nowym Mieście (3,7 tys. Żydów wywieziono do Treblinki),
                                 Nowogródku (Żydów wywieziono do Bełżca), Nowym Dworze
                                 Mazowieckim (2 tys. Żydów wywieziono do Treblinki), Nowym
                                 Korczynie (4 tys. Żydów wywieziono do Treblinki), Nowym
                                 Sączu (20 tys. Żydów wywieziono do Bełżca), Nowym Targu
                                 (1,5 tys. Żydów rozstrzelano na miejscu, 1 tys. wywieziono do
                                 Bełżca), Nowym Żmigrodzie (1,3 tys. Żydów rozstrzelano na
                                 miejscu), Olkuszu (4 tys. Żydów wywieziono do Auschwitz),
                                 Opatowie (8 tys. Żydów wywieziono do Treblinki, 2 tys. do
                                 obozów pracy), Opolu Lubelskim (6,5 tys. Żydów wywieziono
                                 do ośrodków zagłady Sobibór i Bełżec), Osieku (500 Żydów
                                 wywieziono do Treblinki), Otwocku (2 tys. Żydów rozstrzelano
                                 na miejscu, 7 tys. wywieziono do Treblinki), Ozorków (3 tys.
                                 Żydów wywiezionych do Chełmna), Pabianicach (3 tys. Żydów
                                 wywieziono do ośrodka zagłady Chełmno, 6 tys. do getta w
                                 Łodzi), Pajęcznej (3 tys. Żydów wywieziono do gett w Łodzi i
                                 Wieluniu), Parczewiu (7 tys. Żydów wywieziono do Treblinki),
                                 Piątku (Żydów wywieziono do Treblinki), Pilznie (1,5 tys.
                                 Żydów wywieziono do getta w Dębicy), Pińczowie (3 tys.
                                 Żydów wywieziono do Treblinki), Pińsku, Pionkach, Piotrkowie
                                 Trybunalskim (22 tys. Żydów wywieziono do Treblinki, 3,5 tys.
                                 wywieziono do obozów pracy), Płocku (7 tys. Żydów
                                 wywieziono do Treblinki), Płońsku (12 tys. Żydów wywieziono
                                 do Auschwitz), Poddębicy (1,5 tys. Żydów wywieziono do
                                 ośrodka zagłady Chełmno), Połańcu (2 tys. Żydów wywieziono
                                 do Chełmna), Praszce (Żydów wywieziono do Chełmna),
                                 Przedbórzu (5 tys. Żydów wywieziono do Treblinki), Rabce
                                 (300 Żydów wywieziono do Bełżca), Radomiu (30 tys. Żydów
                                 wywieziono do Treblinki, 2 tys. wywieziono do Auschwitz),
                                 Radomyśli Wielkiej (Żydów wywieziono do Bełżca),
                                 Radoszycach (Żydów wywieziono do Treblinki), Radzyminiu
                                 (2,5 tys. Żydów wywieziono do Treblinki), Radzyniu Podlaskim
                                 (2 tys. Żydów wywieziono do Treblinki), Rajgrodzie (1,2 tys.
                                 Żydów wywieziono do obozu przejściowego w Boguszach),
                                 Rawie Mazowieckiej (4 tys. Żydów wywieziono do Treblinki),
                                 Ropczycach (część Żydów rozstrzelano na miejscu, pozostałych
                                 wywieziono do getta w Sędziszowie), Rykach (3,5 tys. Żydów
                                 wywieziono do Sobiboru i Treblinki), Serocku, Sędziszowie
                                 Małopolskim (1,5 tys. Żydów wywieziono do Bełżca), Siedlcach
                                 (2 tys. Żydów rozstrzelano na miejscu, 10 tys. wywieziono do
                                 Treblinki), Siemiatyczach (7 tys. Żydów wywieziono do
                                 Treblinki), Sieniawie (3 tys. Żydów rozstrzelano na miejscu),
                                 Siennicy (Żydów wywieziono do Treblinki), Sieradzu (1,5 tys.
                                 Żydów wywieziono do Chełmna, 1 tys. do getta w Zduńskiej
                                 Woli), Skaryszewie (1,8 tys. Żydów wywieziono do getta w
                                 Szydłowcu), Skarżysku-Kamiennej (2,5 tys. Żydów wywieziono
                                 do Treblinki), Skrzynnie (Żydów wywieziono do getta w
                                 Opocznie), Sokołowie Małopolskim (3 tys. Żydów wywieziono
                                 do getta w Rzeszowie), Sokołowie Podlaskim (1,5 tys. Żydów
                                 rozstrzelano na miejscu, 5,5 tys. wywieziono do Treblinki),
                                 Solcu (800 Żydów wywieziono do getta w Tarłowie), Stalowej
                                 Woli (1,5 tys. Żydów rozstrzelano na miejscu, 1 tys.
                                 wywieziono do Bełżca), Starachowicach (4,5 tys. Żydów
                                 wywieziono do Treblinki), Starym Sączu (1 tys. Żydów
                                 wywieziono do Bełżca), Staszowie, Stawiskach, Stopnicy
                                 (5 tys. Żydów wywieziono do Treblinki), Stryjkowie (Żydów
                                 wywieziono do getta w Brzezinach), Strzyżowie (Żydów
                                 wywieziono do getta w Rzeszowie), Suchedniowie (5 tys.
                                 Żydów wywieziono do Treblinki), Sulejowie (Żydów
                                 wywieziono do Treblinki), Sulejówku, Sulmierzycach, Szadku
                                 (500 Żydów wywieziono do ośrodka zagłady Chełmno),
                                 Szczebrzeszynie, Śniadowie (650 Żydów wywieziono do
                                 Treblinki), Tarnobrzegu (Żydów wywieziono do getta w
                                 Dębicy), Tarnogrodzie (2,6 tys. Żydów wywieziono do Bełżca),
                                 Tarnowie (10 tys. Żydów rozstrzelano na miejscu, 10 tys.
                                 wywieziono do Bełżca, pozostałych do Auschwitz i Płaszowa),
                                 Tomaszowie Lubelskim, Tomaszowie Mazowieckim (4 tys.
                                 Żydów rozstrzelano na miejscu, 15 tys. wywieziono do
                                 Treblinki), Tyczynie, Tyszowcu (2 tys. Żydów wywieziono do
                                 Bełżca), Uchanie (2 tys. Żydów wywieziono do Treblinki),
                                 Ulanowie, Warcie (2 tys. Żydów wywieziono do ośrodka
                                 zagłady Chełmno), Wasilkowie (1 tys. Żydów wywieziono do
                                 obozu przejściowego w Białymstoku), Wąwolnicy (2 tys. Żydów
                                 wywieziono do Bełżca), Węgrowie (1 tys. Żydów rozstrzelano
                                 na miejscu, 7 tys. wywieziono do Treblinki), Wieliczce (7 tys.
                                 Żydów wywieziono do Bełżca i Treblinki), Wieluniu (7 tys.
                                 Żydów wywieziono do Chełmna), Wieruszowie (1,4 tys. Żydów
                                 wywieziono do Chełmna), Wiślicy (2 tys. Żydów wywieziono do
                                 Treblinki), Włocławku (4 tys. Żydów wywieziono do Chełmna),
                                 Włoszczowej (6 tys. Żydów wywieziono do Treblinki),
                                 Wodzisławiu (3 tys. Żydów wywieziono do Treblinki),
                                 Wolbromiu, Wołominie (600 Żydów rozstrzelano na miejscu,
                                 2,5 tys. wywieziono do Treblinki), Wysokiej Mazowieckiej
                                 (5 tys. Żydów wywieziono do Treblinki), Zabłudowie (1,4 tys.
                                 Żydów wywieziono do Treblinki), Zagórkowie (2,5 tys. Żydów
                                 rozstrzelano na miejscu), Zakliczynie (1,5 tys. Żydów
                                 wywieziono do Bełżca), Zaklikowie, Zamościu (9 tys. Żydów
                                 wywieziono do Bełżca), Zawichoście (5 tys. Żydów wywieziono
                                 do Bełżca), Zduńskiej Woli (7 tys. Żydów wywieziono do
                                 Chełmna), Zelowie, Złoczewiu, Zwoleniu (10 tys. Żydów
                                 wywieziono do Treblinki), Żabnie (700 Żydów wywieziono do
                                 Bełżca), Żarkach (3 tys. Żydów wywieziono do Treblinki),
                                 Żelechowie (13 tys. Żydów wywieziono do Treblinki), Żychlinie
                                 (3 tys. Żydów wywieziono do Chełmna).
    - 1942 r. - utworzenie obozu pracy przymusowej dla Żydów w Hrubieszowie,
                                 Kołomyji, Kraśniku, Starachowicach (13 tys. osób),
                                 Tarnogrodzie, Tomaszowie Mazowieckim (1 tys. osób).
    - 1942 r. - wywózka Żydów z obozu pracy przymusowej w Gorlicach do obozu
                                 koncentracyjnego Buchenwald.
    - 1942 r. - wywózka 116 tys. Żydów z getta w Łodzi do Treblinki.
    - styczeń 1942 r. - utworzenie getta w Ożarowie (4,5 tys. osób), Szydłowie
                                 (1 tys. osób).
    - styczeń 1942 r. - likwidacja getta w Izbicy Kujawskiej (1 tys. Żydów wywieziono
                                 do ośrodka zagłady Chełmno).
    - luty 1942 r. - likwidacja getta w Tarczynie (1,6 tys. Żydów wywieziono do
                                 Treblinki).
    - marzec 1942 r. - utworzenie getta w Drohobyczy (10 tys. osób), Sampolu
                                 (9 tys. osób).
    - kwiecień 1942 r. - utworzenie getta w Bieczu (700 osób).
    - maj 1942 r. - utworzenie getta w Kowelu.
    - maj 1942 r. - likwidacja getta w Lidzie (Żydów rozstrzelano na miejscu).
    - czerwiec 1942 r. - utworzenie getta w Baranowie Sandomierskim (2 tys. osób -
                                 wszystkich wywiezionych do getta w Dębicy), Łęcznej
                                 (3 tys. osób).
    - 21 lipca 1942 r. - likwidacja getta w Klecku (2 tys. Żydów).
    - 22 lipca 1942 r. do połowy września - deportacja 310 tys. Żydów z getta w
                                 Warszawie do ośrodka zagłady Treblinka.
    - lipiec 1942 r. - utworzenie getta w Przemyślu (22 tys. osób), Przeworsku,
                                 Przysusze (5 tys. osób).
    - lipiec 1942 r. - likwidacja getta w Kowelu, Nieświeżu (600 Żydów rozstrzelano
                                 na miejscu), Szczuczynie (2 tys. Żydów rozstrzelano na
                                 miejscu).
    - sierpień 1942 r. - likwidacja getta w Bełchatowie (5 tys. Żydów wywieziono do
                                 ośrodka zagłady Chełmno, resztę do getta w Łodzi), Bieczu
                                 (800 Żydów wywieziono do ośrodka zagłady Bełżec), Bobowej
                                 (część Żydów wywieziono do ośrodka zagłady Bełżec, część do
                                 obozu w Szebniach).
    - sierpień 1942 r. - wysyłka 4 tys. Żydów z getta w Drohobyczy do ośrodka
                                 zagłady w Bełżcu.
    - wrzesień 1942 r. - likwidacja getta w Bodzentynie (700 Żydów wywieziono do
                                 getta w Suchedniowie), Chęcinach (4 tys. Żydów wywieziono
                                 do ośrodka zagłady Treblinka), Dobre (500 Żydów wywieziono
                                 do Treblinki), Przemyślu (22 tys. Żydów wywiezionych do
                                 Bełżca).
    - październik 1942 r. - likwidacja getta w Bychawie (2,7 tys. Żydów wywieziono
                                 do getta w Bełżycach), Ciepielowie (600 Żydów wywieziono do
                                 ośrodka zagłady Treblinka), Ożarowie (4,5 tys. Żydów
                                 wywieziono do Treblinki), Przeworsku (Żydów wywieziono do
                                 Bełżca), Przysusza (5 tys. Żydów wywieziono do Treblinki),
                                 Szydłowie (1 tys. Żydów wywieziono do getta w Chmielniku).
    - październik 1942 r. - wywózka 5 tys. Żydów z getta w Krakowie do ośrodka
                                 zagłady Bełżec.
    - październik 1942 r. - wywózka 40 tys. Żydów z getta w Częstochowie do
                                 ośrodka zagłady Treblinka. Pozostałych 8 tys. Żydów
                                 umieszczono w 5 obozach pracy przymusowej w Częstochowie
                                 (20 tys. osób).
    - listopad 1942 r. - likwidacja getta w Chełmie (8 tys. Żydów wywieziono do
                                 ośrodka zagłady Treblinka), Łęcznej (1 tys. Żydów
                                 rozstrzelano na miejscu, 2 tys. wywieziono do obozu pracy
                                 przymusowej w Trawnikach), Łukowie (10 tys. Żydów
                                 wywieziono do Treblinki), Słucku.
    - grudzień 1942 r. - likwidacja getta w Sampolu (9 tys. Żydów wywieziono do
                                 Bełżca), Słonim (5 tys. Żydów rozstrzelano na miejscu),
                                 Tarnopolu (Żydów wywieziono do Bełżca), Tuchowie (3 tys.
                                 Żydów wywieziono do Bełżca).

 

- 1943 r. - likwidacja getta w Bełżycach (część Żydów wywieziono do ośrodka
                                 zagłady Sobibór, część na Majdanek), Będzinie (7 tys. Żydów
                                 wywieziono do Auschwitz-Birkenau), Biłgoraju (2,5 tys. Żydów
                                 wywieziono do ośrodka zagłady Bełżec), Bochnii (część Żydów
                                 rozstrzelano, resztę wywieziono do ośrodka zagłady Bełżec i
                                 Auschwitz-Birkenau), Czortkowie (Żydów wywieziono do
                                 Bełżca), Dąbrowie Górniczej (10 tys. Żydów wywieziono do
                                 Auschwitz), Dąbrowie Tarnowskiej (3 tys. Żydów wywieziono
                                 do Bełżca), Dębicy (4 tys. Żydów wywieziono do Bełżca),
                                 Drohobyczy (8 tys. Żydów wysłano do Bełżca), Jędrzejowie
                                 (6 tys. Żydów wywieziono do Treblinki), Końskich (10 tys.
                                 Żydów wywieziono do Treblinki), Lubaczowie (2,5 tys. Żydów
                                 wywieziono do Bełżca, 4,5 tys. rozstrzelano na miejscu),
                                 Lwowie (160 tys. Żydów wywieziono do Bełżca i do obozu w
                                 Janowie), Makowie Mazowieckim (5 tys. Żydów wywieziono do
                                 Treblinki), Muranowie, Ostrowcu Świętokrzyskim (2 tys. Żydów
                                 rozstrzelano na miejscu, 11 tys. wywieziono do Treblinki),
                                 Radomsku (18 tys. Żydów wywieziono do Treblinki), Rejowcu
                                 (3 tys. Żydów wywieziono do ośrodka zagłady Sobibór i na
                                 Majdanek), Sierpcu, Sokółce (8 tys. Żydów wywieziono w
                                 kierunku wschodnim), Sosnowcu (11 tys. Żydów wywieziono
                                 do Auschwitz), Stryju (4 tys. Żydów rozstrzelano na miejscu),
                                 Strzemieszycach Wielkich (Żydów wywieziono do Auschwitz),
                                 Suchej Beskidzkiej (Żydów wywieziono do Auschwitz),
                                 Wadowicach (Żydów wywieziono do Auschwitz), Włodawie
                                 (6 tys. Żydów wywieziono do Sobiboru), Wyszogrodzie
                                 (3 tys. Żydów wywieziono do Auschwitz), Zambrowie (kilkuset
                                 Żydów rozstrzelano na miejscu, 2 tys. wywieziono do
                                 Treblinki), Zawierciu (5 tys. Żydów wywieziono do Auschwitz).
    - 1943 r. - utworzenie obozów pracy przymusowej w Ćmielowie, Sosnowcu
                                 (5 tys. osób).
    - 1943 r. - likwidacja obozu pracy przymusowej dla Żydów w Hrubieszowie,
                                 Kołomyji (Żydów rozstrzelano na miejscu), Kraśniku.
    - styczeń 1943 r. - powstanie w getcie w Częstochowie. Podczas akcji
                                 rozstrzelano 2,5 tys. Żydów.
    - styczeń 1943 r. - likwidacja getta w Krynkach (1 tys. Żydów wywieziono do
                                 Treblinki, 5 tys. wywieziono w nieznanym kierunku), Opocznie
                                 (3 tys. Żydów wywieziono do Treblinki).
    - 5-12 lutego 1943 r. - w getcie w Białymstoku zamordowano 800 Żydów, a
                                 10 tys. wysłano do ośrodka zagłady w Treblince.
    - luty 1943 r. - likwidacja getta w Chrzanowie (8 tys. Żydów wywieziono do
                                 obozu koncentracyjnego Auschwitz), Czeladzi (800 osób
                                 wywieziono do Auschwitz), Iwano-Frankowsku.
    - marzec 1943 r. - likwidacja getta w Krakowie (Żydów wywieziono do obozów
                                 koncentracyjnych Płaszów i Auschwitz).
    - 19 kwietnia - 16 maja 1943 r. - powstanie w getcie w Warszawie. Po upadku
                                 ponad 60 tys. Żydów deportowano do ośrodka zagłady w
                                 Treblince.
    - 16 lipca - 20 sierpnia 1943 r. - powstanie w getcie w Białymstoku. Po upadku
                                 40 tys. Żydów wysłano do ośrodków zagłady w Treblince i na
                                 Majdanek.
    - wrzesień 1943 r. - likwidacja getta w Wilnie (większość Żydów rozstrzelano na
                                 miejscu).
    - październik 1943 r. - likwidacja getta w Mińsku (kilka tysięcy Żydów
                                 rozstrzelano na miejscu).
    - 20 listopada 1943 r. - likwidacja obozu w Janowie (Żydów rozstrzelano na
                                 miejscu).

 

- 1944 r. - likwidacja getta w Kownie (Żydów wywieziono do obozów                                  koncentracyjnych Stutthof i Dachau), Starachowicach (13 tys.
                                 Żydów wywieziono do Auschwitz).
    - 1944 r. - likwidacja obozu pracy przymusowej w Sosnowcu (5 tys. Żydów
                                 wywieziono do Auschwitz), Tarnogrodzie.
    - 30 sierpnia 1944 r. - likwidacja getta w Łodzi (45 tys. Żydów umarło z głodu,
                                 76 tys. wywieziono do Auschwitz).


 

Na poczatek

  Izrael Kultura Historia Turystyka Pomoc duchowa Żydzi w Polsce Czasy i Fakty

Copyright ©2004-2012 by Gedeon